شناخت عناصر بیماری‌زا و آلوده‌ساز
باکتری چیست؟
باکتری یا تک زیان گروهی از موجودات تک سلولی میکروسکوپی هستند که پوشش بیرونی نسبتاً ضخیمی آنها را احاطه کرده است. این موجودات ساختار ساده‌ای دارند و به گروه پروکاریوت (جانداران ساده) تعلق دارند. اولین جانداران پدید آمده بر روی کره زمین‌اند. اولین نشانه‌های زندگی بر روی کره زمین، حدود سه و نیم میلیارد سال پیش مربوط به پیدایش سلول‌های پروکاریوتی باکتری‌ها می‌باشد. باکتری‌ها متنوع‌ترین و مهم‌ترین میکروارگانیسم‌ها هستند. تعداد کمی از آنها در انسان و حیوانات و گیاهان بیماری‌زا هستند. به‌طور کلی بدون فعالیت آنها، حیات بر روی زمین مختل می‌گردد. به‌طور یقین یوکاریوت‌ها از موجودات زنده باکتری مانند به وجود آمده‌اند. نظر به اینکه باکتری‌ها ساختمان ساده‌ای داشته و می‌توان به آسانی، بسیاری از آنها را در شرایط آزمایشگاه کشت داد و تحتِ کنترل درآورد. میکروب‌شناسان مطالعه وسیعی درباره فرایندهای حیاتی آنها انجام داده‌اند. ساده‌ترین تولید مثل غیر جنسی (تقسیم دوتایی)، تنها در باکتری‌ها دیده می‌شود. در تقسیم دوتایی، باکتری به شرط وجود شرایط مناسب (وجود غذا، هوا، دمای مناسب و عدم وجود ترکیبات شیمیایی) در هر بیست دقیقه، از وسط به دو نیم تقسیم می‌شود. در صورت مساعد نبودن شرایط، باکتری پوشش ضخیمی دور تا دور کروموزوم خود پدید می‌آورد که به آندوسپور (هاگ درونی) معروف است. آندوسپور، از باکتری در برابر شرایط نامساعد حفاظت کرده و ممکن است صدها سال بعد، باکتری فعالیت خود را از سر گیرد. روش از بین بردن آندوسپور، استریلیزاسیون می‌باشد. باکتری‌ها در تمام شرایط آب و هوایی و تقریباً در تمام مکان‌ها از جمله چشمه‌های آب داغ، یخ‌های قطبی یا دریاچه‌هایی با غلظت شوری زیاد یافت می‌شوند.
قارچ‌ها:
قارچ گروهی از سازواره‌های هو هسته هستند که شامل ریزسازواره‌هایی مانند مخمرها، کپک‌ها و قارچ چتری می‌شوند. این سازواره‌ها در فرمانرو قارچان طبقه‌بندی می‌شوند که گروهی جدای از جانوران و گیاهان است. سلسله قارچان سلسله‌ای از هوهسته‌ای‌ها است که در دیواره یاخته‌های آنها کیتین وجود دارد و توان نورآمایی ندارند. نام دیگر قارچ در فارسی سَماروغ بوده است. مردم عادی به آن «کلاه دیوان» و «چتر مار» هم می‌گویند. قارچ‌ها همگی دگرپرورده (هتروتروف یا دگرخوار) بوده و برای رشد و تکثیر به ترکیبات آلی برای دریافت انرژی و کربن دی‌اکسید نیاز دارند. قارچ‌ها هوازی یا ناهوازی اختیاری هستند. اکثر قارچ‌ها گندروی (ساپروفیت) بوده، در خاک و آب به سر می‌برند و در این نواحی، بقایای گیاهی و جانوری را تجزیه می‌کنند. قارچ‌ها مانند باکتری‌ها در تجزیه مواد و گردش عناصر در طبیعت دخالت داشته، حائز اهمیت‌ند. علم مطالعه قارچ‌ها را قارچ‌شناسی نامیده و علم مطالعه قارچ‌های انگل برای انسان را قارچ‌شناسی پزشکی گویند (این انگل‌ها بیماری‌های زیادی به وجود می‌آورند). نقشی کلیدی در اکوسیستم دارند. قارچ‌ها تأثیرهای زیاد و متفاوتی در طبیعت دارند. گونه‌ای از قارچ‌ها با تخمیر انگور آن را تبدیل به شراب می‌کند. گونه‌ای دیگر انگورها را بر روی تاک می‌کُشد. گونه‌ای دیگر باعث سیاه شدن رنگ کاشی‌های حمام می‌شود و گونه‌های دیگر قارچ، باعث ایجاد یا درمان بیماری می‌شوند یا باعث پوسیدگی چوب یا رویش دوباره ریشه گیاه می‌شوند. قارچ‌ها بر خلاف گیاهان نمی‌توانند خوراک خود را تولید کنند؛ بنابراین برای ادامه زندگی ناچارند مصرف‌کننده باشند (هتروتروف).
ویروس چیست و انواع آن کدامست:
ویروسیک عامل بیماری‌زای کوچک است که فقط در سلول‌های زنده یک ارگانیسم تکثیر می‌شود. واژه ی ویروس ریشه در زبان لاتین دارد و به معنای زهر و یا هرگونه ماده سمی می‌باشد. ویروس‌ها می‌توانند انواع شکل‌های حیات را، از جانوران و گیاهان گرفته تا میکروارگانیسم‌ها، از جمله باکتری‌ها و آرکیاها را آلوده کنند. میلیون‌ها نوع از ویروس‌ها در میان جانداران و در زیستگاه‌ها و مکان‌های مختلف وجود دارد و تا کنون بیش از ۶۰۰۰ گونه مختلف از ویروس‌ها به طور دقیق شناسایی و معرفی شده‌اند. ویروس ارگانیسم زنده نیست، بلکه قطعه‌ای از نوکلئیک اسید است که درون یک پوشش پروتئینی (کپسید) محصور شده‌است. ویروس‌ها از باکتری‌ها بسیار کوچکتر هستند و فقط با میکروسکوپ الکترونی قابل مشاهده‌اند. ویروس با استفاده از امکانات سلولی میزبان تکثیر می‌شود و فعالیت اصلی یاخته‌های میزبان را مختل می‌کند. ویروس‌ها بسیاری از جانوران و گیاهان و باکتری‌ها را مبتلا می‌کنند اما فقط برخی از آنها انسان را بیمار می‌کند. همچنین ویروس‌ها تنها در محیط خنثی در سلول‌های زنده تکثیر می‌شوند و انگل اجباری داخل سلولی می‌باشند. زیرا ویروس‌ها فاقد تمامی ویژگی‌های زیستی بجز فاز ژنتیک هستند، زیست شناسان تا اواخر سده گذشته آنها را زنده نمی‌دانستند. ویروس‌ها رشد نمی‌کنند، حالت هومئوستازی ندارند و به دلیل نداشتن آنزیم‌های اصلی واکنش‌های متابولیسمی در آنها رخ نمی‌دهد. فقط دو آنزیم در آنها یافت می‌شود، آنزیم ATP و آنزیم رو نوشت بردار معکوس (مخصوص RNA دارها). البته امروزه با توجه به امکان کشت و تکثیر ویروس‌ها در شرایط آزمایشگاهی، تصور انگل اجباری بودن آنها دچار تردید است. دانشمندان در مورد منشا تکاملی ویروس‌ها تردید دارند. به نظر می‌رسد گروهی از ویروس‌ها از پلازمیدها تکامل یافته‌اند و منشا تکامل گروه دیگر باکتری‌ها هستند. ویروس‌ها در تکامل گونه‌ها و انتقال افقی ژن‌ها و در نتیجه نوترکیبی و ایجاد تنوع ژنتیکی نقش بسیار مهمی دارند. در دهه‌های اخیر تحولات ویروس‌شناسی شروع به فاش کردن اطلاعاتی کرده‌است که نشان می‌دهد ویروس‌ها ممکن است موجود زنده باشند. یکی از این اکتشافات میمی ویروس‌ها (mimiviruses) بودند؛ ویروس‌های غول پیکری با کتابخانه‌های ژنومی بزرگی که حتی از برخی از باکتری‌ها نیز بزرگتر بودند. برخی از ویروس‌ها مانند ویروس ابولا دارای تعداد کمی از ژن هفتم است. برخی از این غول‌ها دارای ژن‌های پروتئینهای هستند که برای ساخت یک ویروس جدید لازم و ضروری هستند. بر اساس این موضوع، ناشناخته ماندن این قضیه دلیلی بر قرار دادن آن ویروس‌ها در طبقه‌بندی موجودات غیر زنده است. به دلیل دارا بودن برخی از ویژگی‌های موجودات زنده و فقدان برخی دیگر از آن ویژگی‌ها، اخیرا دانشمندان ویروس‌ها را "موجوداتی در لبه‌ی حیات" و یا به عبارت دیگر "خود تکثیرشونده‌ها" تعریف می‌کنند. در طی زمانی که هنوز در درون یک سلول آلوده (میزبان) قرار نگرفته، یا در حال آلوده کردن یک سلول نیستند، ویروس‌ها به شکل ذراتی مستقل یک ویروس یا ویرون‌هایی وجود دارند که وجودشان عبارت است از: (i) ماده ژنتیکی،یعنی مولکول‌های طولانی DNA یا RNA که کد کننده ساختار پروتئین‌هایی که ویروس با آن عمل می‌کند است. (ii) یک پوشش پروتئینی، که کپسید نام دارد، که مادهٔژنتیکی را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کند؛ و در برخی موارد (iii) یک غلاف خارجی از لیپیدها. شکل و قیافه‌های این ذرات ویروس از فرم‌های ساده مارپیچ و بیست‌وجهی گرفته تا ساختارهای پیچیده‌تر متغیر است: ویروس‌ها ممکن است کروی، مارپیچییا چند وجهی باشند. یک ویژگی مخصوص ویروس‌های جانوری این است که یک پوششی از جنس غشای سلولی (پروتئین، لیپید و گلیکو پروتئین) دارند. این پوشش را از میزبان قبلی خود بدست می‌آورند و این بدان جهت است که ویروس‌های جانوری از طریق آندوسیتوز (درون رانی) وارد میزبان می‌شوند. ویروس‌هایی که به باکتری‌ها حمله می‌کنند، باکتریوفاژ نام دارند که از سایر ویروس‌های گیاهیو جانوری پیچیده ترند. این بدان علت است که شامل دو پوشش چند وجهی (به عنوان کپسید) و پوشش مارپیچی (به عنوان دم) می‌باشند.
ساختار ویروس‌ها
طرحی ساده از ساختار یک ویروس
ساختمان عمومی ویروس‌ها شامل اسیدهای نوکلئیک (ژنوم) و پوششی از پروتئین به نام کپسید. در شماری از ویروس‌ها لایه‌ای از لیپو پروتئین و لیپوپلی ساکارید نیز برای حفاظت پوشش پروتئینی به دور آن قرار می‌گیرد. ژنوم ویروس‌ها عبارت است از نوعی اسید نوکلئیک که بر مبنای نوع آن، ویروس‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند. ویروس‌های حاوی «آر ان اِی» (ریبونوکلئیک اسید) و ویروس‌های حاوی «دی‌ان‌ای» (دئوکسی ریبونوکلئیک اسید). عفونت‌زایی ویروس‌ها فقط و فقط حاصل فعالیت داخل سلولی اسید نوکلئیکیا ژنوم آنهاست به این جهت درخارج سلول ویروس و ژنومش عاری از هرگونه فعالیت بوده و یک مولکول بزرگ محسوب می‌شود. ژنوم بسیاری از ویروس‌ها به صورت رشته یا کلاف داخل پوشش پروتئینشان که کپسید نامیده می‌شود قرار دارد. این پوشش پروتئینییکپارچه نبوده بلکه از ذرات یا واحدهای کوچک تری به نام کپسومر ساخته می‌شود. کپسومرها پس از به هم پیوستن، کپسید را تشکیل می‌دهند و فرم مخصوص آن بستگی به نوع ویروس و ساختار آن دارد. در برخی ویروس‌ها ژنوم به صورت مارپیچی سنتز شده و کپسومرها آن را به‌طور منظم پوشش می‌دهند، طوری‌که نوکلئوکپسید ویروس حالت فنری یا مارپیچ به خود می‌گیرد. علاوه بر این ژنوم و کپسید (نوکلئوکپسید) بیش از نیمی از ویروس‌ها دارای غلاف (به انگلیسی: Envelope) از لیپوپروتئین و لیپوپولی ساکاریدند. در این مورد هم ویروس‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند. گروه غلافدار و گروه بدون غلاف. غلاف ویروس‌ها از تنوع بسیاری برخوردار است. اندازه، شکل، حجم و ساختمان ویروس‌ها بسیار متنوع و متفاوت است. ویروس‌ها برخی کروی، بعضی مخروطی و یا مشابه سایر اشکال هندسی که از آن جمله می‌توان فرم مکعبی یا پلی هدرون را مثال زد. قطر ویروس‌ها می‌تواند از عدد ۲۰ نانومتر (کوچکترین) تا ۴۵۰ نانومتر (بزرگترین) متغیر باشد. برخی از فیلوویروس‌ها طولی معادل ۱۴۰۰ نانومتر دلرند اما قطرش فقط ۸۰ نانومتر است. ویروس‌های بزرگ مانند ویروس آبله اندازه‌ای بزرگ داشته و از ساختمانی غیرمعمول و نسبتاً پیچیده یا مرکب برخوردارند و همچون باکتری‌ها ابداً از صافی (فیلتر چمبرلین) عبور نمی‌کنند. درصورتی‌که اغلب ویروس‌ها توانایی گذر کردن از این صافی‌ها را دارند. ویروس‌ها فاقد ساختمان سلولی بوده و به طور مجزا و خارج از سلول‌های میزبان عاری از هرگونه فعل و انفعالات شیمیایی، آنزیمی و متابولیسم سلولی‌اند و با فقدان ملزومات مشابه‌سازی، هرگز قادر به تکثیر و مشابه‌سازی خود نیستند. آنها را باید خارج از سلول زنده یک ماکرومولکول مرکب یا یک واحد عفونت‌زا به‌شمار آورد. آنها با توجه به اینکه ماکرومولکول‌های مرکب‌ند یعنی دارای زنجیره اسید نوکلئیک و حفاظ پروتئینی و احتمالاً غلافی از لیپوپروتئین و لیپوپلی‌ساکاریداند، آماده‌اند به محض تماس با سلول میزبان و پس از مراحل جذب، دخول و آزادی ژنوم دستگاه پروتئین‌سازی میزبان را در اختیار گرفته و مراحل کلی تکثیرشان را به کمک سیستم‌های سلولی رونویسی و ترجمه ترتیب دهند. کلیه موجودات زنده شامل یوکاریوت‌ها و پروکاریوت‌ها می‌توانند میزبان اجباری ویروس‌ها گردند. هرنوع سلولی پذیرای هر ویروسی نبوده، انحصارا ویروس آشنا بخود را پذیرا است.
ویروس‌های غول پیکر
میمی ویروس (Mimivirus) یکی از بزرگترین ویروس‌های شناخته شده است. قطر کپسید این ویروس ۴۰۰ نانومتر بوده و دارای رشته‌های پروتئینی سطحی به طول ۱۰۰ نانومتر است. ساختار این ویروس در میکروسکوپ الکترونی به صورت شش وجهی دیده می‌شود. در سال ۲۰۱۱ بزرگترین ویروس شناخته شده در بستر اقیانوس در نزدیکی سواحل شیلی کشف شد. این ویروس مگاویروس (Megavirus chiliensis) نام داشته و با استفاده از میکروسکوپ نوری معمولی قابل مشاهده است. در سال ۲۰۱۳ سرده‌ای از ویروس‌ها به نام پاندوراویروس در شیلی و استرالیا کشف شد. اندازه ژنوم این ویروس دو برابر ژنوم میمی ویروس و مگاویروس است. ژنوم تمامی ویروس‌های غول پیکر، دی.ان.ای دو رشته‌ای است. این ویروس‌ها به هفت خانواده مختلف تقسیم شده‌اند.
تکثیر ویروس‌ها
چرخه همانندسازی ویروس‌ها از آلوده شدن سلول میزبان آغاز می‌شود و با رهاسازی ذرات ویروسی ایجادشده بالغ خاتمه می‌یابد. ویروس‌ها به علتِ فقدانِ ساختمانِ سلولی و هرگونه متابولیسم و فعل و انفعالِ شیمیایی، قادر به مشابه‌سازی خود نبوده و برای این عمل می‌باید به داخل سلولی حساس راه یافته و محتاجِ انرژی و دستگاهِ پروتئین سازیِ سلولِ زنده می‌باشند. انتقالِ ویروس به داخلِ سلول فقط توسطِ سلول امکان‌پذیر است و این عمل فقط توسطِ سلولِ حساس و حاملِ گیرنده‌های (رسپتورهای) آشنا به ویروس انجام می‌گیرد. سلول‌هایی که این نوع گیرنده‌ها را برای جذبِ ویروس آماده دارند احتمالاً می‌توانند به انتقالِ انواعِ مختلفِ ویروس‌ها بپردازند، در غیر این‌صورت سلول در مقابلِ ویروس مقاوم بوده و هرگونه تماسی با ویروس بی‌نتیجه خواهد بود. با دخول به سلول و پوشش برداری توسطِ آنزیم‌هایِ سلول، فعالیتِ اسیدنوکلئیک ویروس آغاز می‌گردد. اسیدنوکلئیکِ ویروس ژن‌های کافی برایِ مهار نمودنِ متابولیسمِ سلول میزبان را دارا بوده و به کمکِ آن احتیاجاتِ فعل و انفعالاتِ شیمی حیاتی، برای تکثیرِ خود را توسطِ سلولِ میزبان تأمین می‌کند. پس از آلوده شدنِ سلولِ میزبان تکثیر ویروس‌ها می‌تواند در دو نوع چرخه انجام گیرد.
چرخه لیزوژنی
گاهی ویروس پس از دخول به سلول پس از طی مراحل اولیه و آزاد شدنِ ژنوم یا اسیدنوکلئیک، به عوضِ تولید ژنوم و پروتئین ویروس، خود را درونِ کروموزومِ میزبان جای می‌دهد که در این حالت به ان پرو ویروس می‌گویند با هر بار تقسیم سلولی، پرو ویروس نیز تقسیم می‌شود. در این نوع چرخه بدونِ آن‌که سلولِ میزبان تخریب شود ژنومِ ویروسی تکثیر پیدا می‌کند که گاهی این مرحله بدون آن‌که سلولِ میزبان تخریب شود به تولیدِ ویروسِ کامل پرداخته و ویروس‌های نوزاد را به خارجِ سلول هدایت می‌کند.
چرخه لیتیک:
دراین مرحله سلولِ میزبان پس از انجامِ تکثیر ویروس خود به کلی تخریب شده از این راه ویروس‌های زیادی از سلول میزبان آزاد می‌شوند.
مراحل تکثیر ویروس
جذب و اتصال
ویروس با گیرنده‌های در غشاء سلولی تماس پیدا نموده (Receptor) و سبب جذب و اتصال ویروس به سلول شده و شروع عفونت پایه‌گذاری می‌شود. این اتصال ویروس به رسپتور و وجود رسپتورهای مذکور در بافت‌های خاص باعث اختصاصیت ویروس به بافت‌های خاص و ایجاد بیماری‌های مشخص در همان سلول‌های بافتی شده‌است. حرارت محیط، پی اچ مناسب، نیروی الکترواستاتیک و وجود نمک‌های معدنی در جذب ویروس و اتصال به رسپتورهای سطح سلول از اهمیت زیادی برخوردارند. اتصال ویروس به رسپتور اتصالی ضعیف و غیر کووالانسی است. نوع رسپتورها برای ویروس‌های مختلف یکسان نیست برای مثال ویروس فلج اطفال جذب PVR و ویروس آنفلوآنزا جذب سیالیک اسید سلول‌های تنفسی می‌گردد. همچنین رسپتور ویروسHIV مولکول CD4 و رسپتور ویروس اپشتین–بار مولکولCD21 و رسپتور راینوویروس مولکول ICAM-1 است. هر کدام از گیرنده‌ها عملکردی طبیعی در خدمت به بدن دارند و ویروس از آنها سوءاستفاده می‌کند، به طوری که CD4 در سلول‌های لنفوسیت تی نقشی به عنوان کمک محرک برای شناسایی و پاسخ به آنتی‌ژن‌های بیگانه متصل به MHC برعهده دارد.
نفوذ یا ورود به سلول
بعد از اتصال ویروس به سطح سلول با تغییراتی در گیرنده سلولی ویروس به دنبال راهی برای ورود به سلول است. به زور کلی ورود ویروس یا از طریق فیوژن غشا (تلفیق شدن پوشش ویروسی با غشا سلول) یا از طریق اندوسیتوز صورت می‌گیرد. ویروس‌های دارای پوشش اغلب از طریق فیوژن و با کمک پروتئینهای ویروسی که نقش در فیوژن دارند وارد سلول می‌شوند. ویروس‌های بدون پوشینه نیز از طریق اندوسیتوز وارد سلول می‌شوند، که هرکدام انواعی از اندوسیتوز شامل اندوسیتوز وابسته به کلاترین، اندوسیتوز وابسته با کائولین، اندوسیتوز مستقل از کلاترین و کائولین و مارپینوسیتوز است. به دلیل وجود دیواره‌های سلولی مستحکم کیتینی و سلولزی در قارچ‌ها و گیاهان ورود ویروس‌ها به این گونه سلول‌ها با مشکل مواجه است و ویروس‌ها فقط در شرایطی که دیواره این سلول‌ها آسیب دیده باشد قادر به ورود هستند. در سلول‌های گیاهی ویروس‌ها می‌توانند از طریق منافذ سلولی پلاسمودسماتا مستقیما از سلولی به سلول دیگر بروند.
پوشش برداری
پس از ورود ویروس به سلول، در داخل سیتوپلاسم و تحت تأثیر آنزیم‌های داخل سلولی یا آنزیم‌های خود ویروس، پوشش پروتئینی ویروس از هم گسسته و اسید نوکلئیک آزاد می‌گردد. از آغاز تا این مرحله را می‌توان با کمک میکروسکوپ الکترونی تغییرات ویروس را دنبال کرده، مشاهده نمود.
ناپدید شدن
اسید نوکلئیک آزاد شده ویروس به قطعات کوچکتری تقسیم شده و پس از اندک زمانی کمترین اثری از ژنوم ویروس قابل رؤیت نخواهد بود. از این پس اسید نوکلئیک ویروس فرمانروای سلول عفونت‌زده بوده و کنترل دستگاه پروتئین‌سازی سلول را برای تکثیر خویش هدایت می‌کند. در این مراحل می‌توان ویروس را یک واحد زنده تلقی نمود یا به عبارت دیگر اسید نوکلئیک ویروسیک واحد زنده محسوب می‌شود.
تکثیریا بیوسنتز
با سنتز و ساخت و ساز آنزیم‌های لازمه تکثیر، فعالیت اسید نوکلئیک ویروس در داخل سیتوپلاسم سلولی شروع شده، آنزیم‌ها فعالیت خود را برای جلوگیری از تولید پروتئین و اسید نوکلئیک سلولی آغاز می‌کنند. در بعضی از موارد تولید پروتئین و اسید نوکلئیک سلولی به‌طور کلی متوقف نشده و فقط به نحو کنترل شده محدود می‌گردد. مراحل همانندسازی و ترجمه برای بیوسنتز ویروس با تولید و ساخت پروتئین و اسید نوکلئیک ویروس در مراکز مشخصی آغاز می‌گردد. مراکز تولید با توجه به نوع ویروس هر کدام در گوشه‌ای از سلول، گاهی درداخل سیتوپلاسم و گاهی در داخل هسته سلول تشکیل شده، آماده تهیه و تولید ویروس و مرحله بعدی آن می‌گردند.
تکمیل شدن(کامل شدن)
پس از تولید و سنتز پروتئین و اسید نوکلئیک ویروس در مراکز مشخص. اسید نوکلئیک ویروس در داخل پروتئین محافظ جای‌گرفته و کار تکمیل شدن ویروس روند مختص به خود را پیش می‌گیرد. تکمیل شدن ویروس‌ها به‌طور عمومی یکسان نبوده و به‌طور خصوصی انجام می‌گیرد. تکمیل شدن ویروس‌های غلافدار یا بدون غلاف و آنان که دارای ساختمان پیچیده (کمپلکس) هستند یا دارای نوکلئوکپسید فنری (هلیکال) اند کاملاً متفاوت از هم بوده و هر کدام سیر تکاملی دیگری طی کرده‌اند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت که ویروس‌های کروی یا به عبارت دیگر با کپسید ایکوزاهدرون با بهم پیوستن کپسومرها و جای گرفتن اسید نوکلئیک در داخل آن کامل می‌شوند. ویروس‌هایی که نوکلئوکپسید فنری دارند قبلاً به روی اسید نوکلئیک پوششی از کپسومرها قرار گرفته و فرم فنری خود را هنگامی بدست می‌آورند که ویروس برای خروج از سلول آماده می‌شود. ویروس‌هایی که دارای ساختمان پیچیده کمپلکس هستند تکمیل شدنشان به سادگی دیگر ویروس‌ها نبوده و به‌طوری‌که بررسی‌ها نشان می‌دهند اسید نوکلئیک و پروتئین حافظ و فیلامان‌های سطح خارجی آنها و لیپیدی که در ساختمانشان بکار می‌رود به‌طور کلی در محل دیگری سنتز شده و ویروس در همان محل فرم می‌گیرد و کامل می‌شود غلاف ویروس‌های غلافدار، آن‌هایی که در داخل هسته سلول تکثیر می‌شوند پس از خروج از هسته و آن‌هایی که در سیتوپلاسم سلول تکمیل می‌شود هنگام خروج غلافی از غشاء سیتوپلاسمی به دورشان پیچیده شده و تکمیل می‌گردند.
خروج ویروس از سلول
در مورد خروج ویروس‌ها از سلول دو روش مشاهده می‌گردد. در بعضی موارد ویروس پس از اینکه تکمیل شد بسته به نوع آن و نوع سلول، با متلاشی شدن سلول میزبان، ویروس آزاد می‌شود. در این‌گونه موارد، پس از انهدام سلول مقدار زیادی ویروس ناگهان آزاد می‌شود. این نوع رهاسازی در بسیاری از باکتری‌ها و بعضی از سلول‌های جانوری مشاهده می‌شود. در بعضی موارد دیگر مانند ویروس‌های دارای غلاف مثلا ویروس اچ ای وی ویروس بدون اینکه سلول منهدم شود به خارج از سلول رها می‌گردد. در این موارد ویروس همانند جوانه‌ای از سلول جدا می‌شود. در مورد ویروس‌های غلافدار هم‌زمان غلافشان به دورشان پیچیده شده و از سلول به خارج راه میابند.
بیماری‌های ویروسی در انسان
مثال‌هایی از بیماری‌های شایع ویروسی انسانی شامل سرماخوردگی، انفلوانزا، آبله‌مرغان و تبخال و مثال‌هایی از بیماری‌های خطرناک ویروسی شامل هاری، ابولا، ایدز، سارس و هپاتیت می‌باشند. البته نقش ویروس‌ها در برخی از بیماری‌های انسانی مانند ام.اس اثبات نشده و همچنان تحت بررسی است. بعضی ویروس‌ها مثل ویروس تبخال ممکن است در بدن مخفی مانده و فقط تحت برخی شرایط فعال شوند. حضور این گونه ویروس‌ها در بدن به دلیل افزایش فعالیت سیستم ایمنی بدن می‌تواند مفید باشد. بعضی از ویروس‌ها مانند ویروس هپاتیت بی و هپاتیت سی می‌توانند حضور و عفونت دائمی در بدن فرد داشته باشند و این گونه افراد به عنوان ناقل دائمی این بیماری‌ها مطرح خواهند بود. به طور کلی دو شیوه انتقال ویروس وجود دارد. انتقال عمودی به معنی انتقال ویروس از مادر به جنین مثلا انتقال ویروس ایدز و هپاتیت یا سیفلیس می‌باشد. در انتقال افقی بیماری به صورت فرد به فرد و یا از طریق ناقلینی مثل پشه در جمعیت‌ها منتقل می‌شود. این انتقال ممکن است از طریق بزاق، قطرات تنفسی، رابطه جنسی و یا آب و غذای آلوده صورت گیرد.